Sera içi düzenlenmesi nasıl yapılır?

İster yeni bir sera planlansın, isterse eski bir sera yeniden yapılandırılsın, sera alanın verimli bir şekilde kullanılması esas alınmalıdır. Bitkilerin farklı çevresel gereksinimleri vardır. Bazı bitkiler sera içerisinde tezgah altları gibi daha karanlık, soğuk alanlarda daha iyi yetişirken, bazıları da çatıya yakın daha aydınlık ve sıcak alanlarda daha iyi yetişirler. Bu nedenle hedef, sera içinde mevcut ışık ve sıcaklık bölgelerini iyi kullanmak ve yürüyüş için yeterli alan sağlayarak, bitki yetiştirme alanını düzenlemek olmalıdır ( Bartok, J.W. 2000). I.Sera İçi Servis Yolları İyi planlanmış bir serada, alanın %25’den fazla olmayan kısmı servis (yürüyüş) yolları için kullanılmalıdır. Planlar geliştirilirken, yatak, tezgah ve servis alanının ne kadar olduğu hesaplanmalıdır. Hesaplamalara öncelikle, dikim yapılacak alan (yatak, tezgah, vb.) hesaplanarak başlanmalıdır. Servis yollarının miktarını elde etmek için seranın toplam iç alanından bitki yetiştirme alanlarının miktarını çıkarmak gerekir. Sera içinin planlanmasında farklı düzenleri denemek için grafik kağıdı kullanılmalıdır. Sera içerisinde servis yolları planlanırken bitki türü, kültürel işlemler, hasat ve rahat çalışma imkanı, vb. göz önünde bulundurulmalıdır. Servis yollarının genişliği, bitki yetiştirme sistemine bağlı olarak 50 cm’den 100 cm’ye kadar değişebilir. Planlamada servis yollarının genişliği kadar, yol kalitesi de önemlidir. Sera içerisinde yapılacak kültüre bağlı olarak, servis yolları toprak olarak kalabilir, çakıl, sap saman veya plastik örtü ile kaplanabilir, ayrıca beton malzeme kullanılarak da planlanabilir ( Bartok, J.W. 2000). 2.Bitki Yetiştirme Yerleri Sera içinde bitki yetiştirme yerleri farklı şekillerde düzenlenebilir. Bitkiler doğrudan toprakta hazırlanan yataklar üzerinde yetiştirilebileceği gibi, masalar, raflar, askı sistemleri üzerinde ve hatta topraksız kültürde özel kaplar içerisinde de yetiştirilebilir ( Bartok, J.W. 2000). 2.1 .Yataklar Yataklar üzerinde yetiştiricilik domates, hıyar ve gül gibi uzun boylu bitkiler için son derece uygundur. Yatakların düzenlenmesi bitki tür ve çeşidine bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Sera içerisindeki servis yolların genişliği ve durumu ise bitki türü, bu türlerin hasat şekli ve hasat edilen ürünlerin taşınma şekli dikkate alınarak belirlenmektedir. Fide hazırlamaYatakların genişliği iki yandan çalışılacaksa 180 cm’ ye kadar çıkabilir. Fakat tek yönden çalışılacaksa 90 cm’ den daha az olmalıdır. İyi bir bitki büyümesi için 20-30 cm yatak yüksekliği yeterlidir. En basit yatak hazırlığı, yol olarak ayrılan bölümdeki toprağın bir bel ve kürek yardımıyla yatak olarak ayrılan bölüm üzerine atılması ile yapılır. Işıklanma dağılımının iyi olabilmesi için seralar genellikle doğu - batı yönünde kurulmalıdır. Özellikle günlük ışıklanma süresinin az olduğu ülkelerde bu durum daha da önemlidir. Seranın yöneyi kuvvetli rüzgarların olduğu yerlerde hakim rüzgar yönüne bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Böyle yerlerde seraların dar yüzeyleri hakim rüzgar yönüne gelecek şekilde kurulmalıdır. Örneğin Akdeniz Bölgesi’nde sahil bandında kuzey güney istikametinde kuvvetli rüzgarlar estiğinden seralar kuzey güney istikametinde inşa edilir. Sera yöneyi ne olursa olsun sera içinde yataklar daima kuzey güney yönünde düzenlenmelidir. Çünkü doğu - batı istikametinde yapılacak yatak düzenlemesi uzun boylu bitkilerin yetiştiriciliğinde bitkilerin birbirine gölge yapmasına neden olacaktır ( Bartok, J.W. 2000) .Yetiştiriciliği yapılacak türe bağlı olarak, yatak genişliği ve buna bağlı olarak da yatak üzerine dikim şekli ve mesafeleri farklılık gösterir. Birçok bitki türünde iki sıralı dikim yapılır. Bazen tek, bazen üç ve bazen de karanfilde olduğu gibi dört, hatta beş sıralı dikim yapılabilir. Üç sıralı dikimde genellikle şaşırtmalı dikim şekli uygulanmaktadır. Yataklar üzerinde genellikle uzun boylu bitkilerin yetiştiriciliği yapıldığından, bu bitkilerin devrilmeden ayakta durabilmeleri için ya domates ve hıyarda olduğu gibi ipe asılarak ya da karanfil ve gülde olduğu gibi ağ içerisine alınarak yetiştirilmeleri zorunludur. İpe alma ve ağ örme işlemleri bitkilerin dik durmasını sağlamak yanında hastalık ve zararlıların kontrolünü, kültürel, işlemlerin ve hasadın kolay yapılmasını sağlar. Tüm bu işlemlerin kolay yapılabilmesi için servis yolları yani yataklar arası mesafe iyi ayarlanmalıdır. Bu mesafe bitki türü ile alakalı olarak 50 cm ile 100 cm arasında değişebilir. Yataklar arası toprak olarak kalabilir veya yabancı ot çıkışını önlemek amacıyla malçlama yapılabilir. Malç olarak plastik örtü, sap saman kullanılabileceği gibi, gül gibi beş yıllık kültür süresine sahip bitkilerde çakıl da kullanılabilir 2.2.Masalar (Tezgahlar, Banklar) Sera bahçesiDaha çok kısa boylu bitkiler, saksı bitkileri, fide yetiştiriciliği ile çelik köklendirme için uygun olan masalar, sera içerisinde farklı şekillerde düzenlenebilmektedir. Sera içerinde masalar üzerinde yetiştiricilik şu avantajları sağlar: 1.Rahat çalışma kolaylığı sağlar. 2.Bitkilerin çevresinde hava sirkülasyonu artar ve diğer çevre faktörlerinin kontrolü kolaylaşır. 3.Hastalık ve zararlıların kontrolünü kolaylaşır. 4.Bitkiler üzerinde daha etkili gözlem yapmak mümkün olur. Bitki yetiştirme masalarının boyutları, -rahat çalışma yüksekliğine, -yetiştirilen bitki türüne, -tek veya iki taraflı çalışma durumuna, - masaların geçici veya sürekli olarak kullanılma durumuna göre belirlenir . Masaların yüksekliği ortalama 80-85 cm olmalıdır. Masa genişliği ise her iki yandan çalışılma durumunda 105-120 cm, tek yandan çalışılma durumunda ise 75-90 cm olacak şekilde planlanmalıdır. Masalar arasında servis yolları bırakılmalıdır. Planlamada etkin bir üretim için servis yollarının kapladığı alan, sera taban alanının 1/4’ünden küçük olmalıdır. Masaların sera uzunluğuna paralel olarak düzenlenmesi, taban alanından yararlanma oranını artırır. Masaların taşıyıcı iskeleti aliminyum, galvenize metal, beton, tuğla, briket veya ahşap olabilir. Masaların ust kısımları ise, aliminyum, galvenize çelik ~ levhalar, çelik kafes telleri, ondüleli ve düz asbest çimento veya beton kullanılarak yapılabilir.Profesyonel Seracılık ( Yüksel. A. N. 2000).Genellikle fide yetiştiriciliğinde, üzerine fide yetiştirme kaplarının yerleştirilebileceği profil demirden yapılmış basit masalar planlanmaktadır. Bu masaların hem taşıyıcı ayakları, hem de üst kısımları profil demirden yapılır. Betonarme yada saç malzemeden yapılan masaların üzerinde oluşturulan tavaların içersine torf, perlit gibi materyaller yerleştirilerek, çelikler köklendirme ortamları yaratılır. Bitki yetiştirme masaları, hareketli ya da sabit olabilir. Hareketli masalar sera zemininde kolaylıkla hareket edebileceğinden sera alanı daha fonksiyonel kullanılabilir. Alanın %90 ve daha fazla kullanımını sağlar. Çoğunlukla saksı bitkileri yetiştiriciliğinde kullanılan bu masalar, raylar üzerinde hareket etmektedirler. Böylelikle seranın içinde ve dışında da hareketli olarak kullanılabilirler. Bu sistem, masaların hareketliliği sayesinde bitkileri işlenmesi için işçiye taşır, ayrıca sera içerisinde yüksek düzeyde otomasyona izin verir. Düşük işgücü girdisi gerektiren bu sistemin, ilk yatırım maliyeti yüksektir. Sabit masaların altına ise ısıtma boruları yerleştirilerek, yerden kazanç sağlanabilir. 2.3.Raflar Raflar, bitki yetiştirme masalarının tek basamaklı ya da çok basamaklı olarak planlanmış şeklidir. Özellikle çok basamaklı rafların görünüşü merdiven şeklindedir. Raflar da serada sabit veya hareketli olabilir. Çoğunlukla saksı bitkilerinin yetiştiriciliğinde kullanılan raflar, sera içerisinde çekici ve estetik bir görünüş sağlarlar. Saksı bitkilerinin raf sistemi ile yetiştiriciliği birim alandan daha fazla yararlanmayı sağlar. Ancak bu sistemde bir yönden ışık alabildikleri ve yer yer gölge alanlar oluştuğu için bitkilerin eşit bir büyüme ve gelişme göstermeleri mümkün olamamaktadır. Raf yüksekliği arttıkça alttaki gölge alan miktarı da artmaktadır. Bu nedenle alt raflarda gölge isteği daha fazla olan bitkilere yer verilmelidir. Yüksek raflarda bitkilerin günlük bakımı da zor olmaktadır (Yüksel. A. N. 2000). Basamaklı rafların genişliği ve yüksekliği planlanırken, işlerin kolaylıkla yapılabilmesi, bitkilerin güneş ışığından en iyi şekilde yararlanması, gölgeleme sorunu, sera içi alan ve hacminden en iyi yararlanma gibi etmenler gözönüne alınmalıdır. Bu nedenle, tek yönlü rafların güneye, çift yönlülerin ise doğu ya da batıya yönelik yerleştirilmesi doğal ışıktan en iyi yararlanmayı sağlar. Modern Sera Bahçesi2.3.Askı Sistemleri Seranın çatısına ve kiriş elemanlarına asılan sabit bitki yetiştirme sistemleri, özellikle sıcağı ve fazla güneş ışığını seven saksı bitkileri için uygundur. Bu tip askı sistemleri, üzerinde birçok saksı bitkisini taşıyabilen sera çatısına asılı raf şeklinde düzenlenebileceği gibi, sera çatısına asılı bireysel saksılar şeklinde de düzenlenebilir. Ancak çatıya asılı raf sistemi üzerinde yetiştiricilik, sera tabanına fazla miktarda gölgeleme etkisi yapmaktadır. Gölgeleme etkisi çatıya asılı bireysel saksılarda daha az olmaktadır. 2.3.Topraksız Tarım Sistemleri Modern tarımda uygulanan önemli üretim yöntemlerinden birisi de topraksız ortamda yetiştiriciliktir. İki tip topraksız tarım yetiştiricilik sistemi mevcuttur. Bu sistemlerde seçilen yetiştirme tekniğine bağlı olarak sera içi düzenlemesi de değişiklik göstermektedir. • 2.5.1. Substrat (Katı Ortam) Kültürü: Ülkemizde en yaygın olarak kullanılan topraksız tarım tipidir. Serada farklı teknikler kullanılarak farklı sera içi düzenlemeleri yapılmaktadır. Bunlar: 2.5.1.1 Yatak kültürü: Yatak, tekne veya kanal olarak adlandırılan yetiştirme yerleri, torba ve saksıların aksine, çok sayıda bitkinin bir arada yetiştirilmesine olanak sağlar. Özellikle domates, biber, hıyar gibi sebze türlerinde yataklar çift sıra dikime olanak verecek 30-40 cm genişlikte hazırlanır ve yataklar arasında 100 cm mesafe bırakılır. Drenaj ile ilgili sorunlar çıkabileceğinden, yatak uzunluğunun 30 m’ yi geçmesi önerilmez. Marul, salata, taze soğan gibi sık dikilen türlerin yetiştirilmesi durumunda ise yatak genişliği arttırılırken, yataklar arasında kalan mesafe azaltılmalıdır. Yataklar farklı şekillerde ve farklı malzemeler kullanılarak hazırlanabilir. Genelde sera zeminine %0.5 eğim verildikten sonra, yataklar yerden yüksekte olacak şekilde bir iskeletin veya doğrudan sera zemininin üzerine yerleştirilirler. Sera zemini plastik örtü ile kaplandıktan sonra, briket ayakların orta kısmına PVC drenaj borusu döşenir ve bunun üzerine tel kafesler sabitlenir ve son olarak tel kafesler üzerine yerleştirilen plastik malzeme ile yataklar oluşturulur. Yatakların tabanına drenaj borusunun üzerine gelecek şekilde drenaj delikleri açılır. Yatak tabanına bir file serildikten sonra drenajı kolaylaştırmak için yatak tabanına 3-5 cm kalınlıkta 8-16 mm tanecik iriliğine sahip pomza taşı dökülür ve yatakların içi substrat (katı ortam) ile doldurulur. Sera Domatesi2.5.1.2.Torba Kültürü: Torba kültüründe ya tek bitkinin dikilebileceği torbalar ya da birden fazla bitkinin dikilebileceği yatay torbalar kullanılmaktadır. Yapılan çalışmalarda, daha iyi sonuç verdiği için yatay torbaların daha çok tercih edildiği tespit edilmiştir.Yatay torbaların uzunluğu 80-120 cm arasında değişmektedir. Torbalar tek veya çift sıralı dikime olanak verecek şekilde hazırlanmaktadır. Genelde çift sıralı dikime uygun olanlar tercih edilmektedir. Torbalarda bitki başına olmak üzere domateste 7, hıyarda 10 litre substrat kullanılması önerilmektedir. Torbaların hazırlığında tercihen bir tarafı siyah diğer tarafı beyaz renkli polietilen kullanılmaktadır. Ancak bu tip plastik bulunmadığında beyaz renkli plastik kullanmanın da bir sakıncası yoktur. Torbaların uzun ömürlü olabilmesi için, UV katkılı plastik kullanılması gerekir. Torba kültüründe de, drene olan çözeltinin nasıl toplanacağı dikkate alınmalıdır. %0.5 eğimle tesviye edilen sera zemini plastik örtü ile kaplandıktan sonra torbaların alt kısmına kanal yerleştirilir. Torbalar kanalın üzerine birbirine bitişik olarak dizilmelidir, aksi takdirde besin çözeltisinde yosun gelişimi görülebilir. Fazla suyun tahliyesi için eğimin alt ucuna PVC boru bağlantısı yapılmalıdır. Torbaları taşıyan kanal sera zemini yerine bir iskeletin üzerine de oturtulabilir. Sistemde besin çözeltisi damla sulama borusundan her bitkiye bir kılcal boru ile taşınır.Torbalar seraya yerleştirildikten sonra, dikim yapılacak yerler genelde maket bıçağı ile kesilir. Sonrasında ise damla sulama sistemi ile substrat suya doyana kadar torbalara besin çözeltisi uygulanır. Ertesi gün, fazla suyun torbalardan drene olabilmesi için, torbalar uzun kenar boyunca dipten 2 cm yükseklikte 3 farklı yerden 3-5 cm uzunluğunda kesilir. Piyasada Kayayünü, Hindistan cevizi lifleri preslenmiş olarak yatay torbalara benzer şekilde paketli olarak satılmaktadır. Bu substratlar kullanıldığında da seranın planlanması ve hazırlık aşaması aynıdır. 2.5.1.3. Saksı Kültürü: Substrat (katı ortam) kültüründe tek bitki veya birden Sera Domatesifazla sayıda bitkinin dikilebileceği saksılar da kullanılmaktadır. Torba kültüründekine benzer şekilde birden fazla bitkinin dikilebildiği yatay saksıların kullanımı daha yaygındır. Topraksız bitki yetiştiriciliğinde en fazla ayaklı yatay saksılar kullanılmaktadır. Bu saksıların tabanında orta kısımda drenaj açıklıkları yer almaktadır. Bu yöntemde de sera zeminine %0.5 -1 eğim verilir ve plastik örtü ile kaplanır. Drenaj amacıyla her saksı sırasının altına PVC boru yerleştirilir ve sonra saksılar bitişik olarak dizilir. Saksıların uzun kenarının iki ucunda matkap ile drenaj delikleri açılır. Saksılar sera zeminine uygun sıra aralıkları ile yerleştirilirler. 2.5.2. Su Kültürü: Su kültürü, durgun ve akan su kültürü olarak iki şekilde uygulanmaktadır. Her iki su kültüründe de besin maddeleri eritilmiş su çözeltisi şeklinde kullanılmaktadır. Su kültüründe yetiştiricilik, kanallar, tanklar ve borular içerisinde yapılmaktadır.Durgun su kültüründe bitkiler daha çok tanklarda durgun su içerisinde yetiştirilirler. Hazırlanan besin çözeltisi bir yerde saklanır ve zaman zaman yetiştirme ortamına eklenir. Köklerin hava gereksinimi, özel pompalarla suya hava vererek sağlanır. Akan su kültüründe ise daha çok kanallar kullanılmaktadır. Su, bir pompa yardımıyla alınarak bitkilerin bulunduğu kanala verilir. Kanalın tabanının eğimi su tankına doğru olduğu için, su tanka dönerken ve pompayla basılırken yaptığı hareket nedeniyle havalandırması da yapılır. Su içindeki besin maddeleri bitkiler tarafından alındıkça, sudan eksilen besin maddeleri suya tekrar eklenir. Bitkileri su kültürü içinde tutabilmek için tank ve kanalların üzerine çapraz şekilde yapılmış çıta veya delikli plastik yerleştirilmektedir. Bu deliklere genç fideler sokulur ve üst taraftan gerilen askı tellerine fideler iplerle bağlanır. Böylece bitkilerin dik durması sağlanır.